Leonard Hofstra: "De druk op de samenleving om ongezond te leven is veel te groot"

Als ‘leefstijlactivist’ predikt cardioloog Leonard Hofstra, scientific advisor bij Smart Health, een doortastender beleid op het gebied van preventie. Waarom zijn we als samenleving steeds ongezonder gaan leven? En hoe kunnen we het tij keren? Een interview over de kansen van massapreventie en de rol van de kiezers.

Het thema preventie was de afgelopen maand weer volop in het nieuws. 

“Ja, het belang van een gezonde leefstijl krijgt steeds meer aandacht. De vraag is natuurlijk: wat gaan we er écht aan doen?”

Want het schiet nog niet echt op?

"Erover praten brengt geen verandering. Er wordt veel gepraat, maar er gebeurt nog weinig. Wat gaan we nou doen met z’n allen, om het land gezonder te krijgen? En hóe gaan we dat doen?"

Wat stel je voor, als leefstijlactivist en deskundige op het gebied van preventie?

"Wat ik als politicus eerst zou willen weten is: hoe denken de mensen in het land er zelf over? Wat voor regelgeving zouden zij tolereren? Is er bijvoorbeeld draagvlak voor een suikertaks? Ik zou de verandering veel meer uit de mensen zelf laten komen. Dat zijn namelijk je kiezers. Dus zorg ervoor dat het onderwerp bij hen urgentie krijgt en laat hen zelf bedenken wat goed is voor ons land."

Waarom voelt een groot deel van de bevolking deze urgentie nog niet? 

"Het grote probleem met deze materie is time inconsistency. Je rookt nu, maar over twintig jaar krijg je pas longkanker. Voor voeding geldt hetzelfde, je eet vandaag een grote hamburger, maar krijgt daar pas veel later last van. Daar kunnen mensen over het algemeen niet goed mee omgaan. Hetzelfde probleem heb je met het klimaat. Je start vandaag je dikke BMW of Audi en over tien jaar gaat die ijsbeer pas dood. Die vertraging maakt het moeilijk om urgentie in jezelf te creëren. Wetende dat dat zo is, moet je als regering dus die verantwoordelijkheid oppakken."

Dus toch een top-down-aanpak?

"Ja, maar dan moet je als overheid wel eerst goed uitvinden wat gaat werken. Dit zou je kunnen doen via grootschalige surveys, bijvoorbeeld via nieuwsmedia. Als dan bijvoorbeeld blijkt dat een meerderheid van de kiezers achter een suikertax staat, dan lijkt me dit een belangrijk signaal voor Den Haag om deze ook daadwerkelijk in te voeren."

Die laat ook op zich wachten door de suikerlobby…

"Ja, die speelt zeker een rol. De dag voor de grote tabaksdiscussie in de Tweede Kamer publiceerde ik met verslavingsarts Robert van de Graaf een artikel in NRC. Daarbij haalden we onder meer aan wat de kiezers van het CDA en VVD wilden. Twee derde van die kiezers wilde dat het roken stopt en was voor strengere tabaksregulatie. Die krachten moet je benutten. Het electoraat moet je zien te beïnvloeden."

En dat beïnvloeden, dat gebeurt nu nog te weinig?

"Dat denk ik, ja. Op het gebied van tabak worden wel goede slagen gemaakt. Maar ongezonde voeding is nog een groot probleem en de basis van heel veel chronische aandoeningen, zoals overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten. Ik denk dat we we veel meer richting het aanpakken van ecosystemen zullen moeten gaan."

Kan het eigenlijk wel, een hele bevolking gezonder maken?

"In Oost-Finland had je een jaar of dertig geleden de hoogste getallen op het gebied van hart- en vaatziekten. Door een gecoördineerde interventie, waaraan scholen, overheid, dokters en andere instanties meededen, is dat nu met wel zo’n tachtig procent teruggebracht. Dus het kan wel, maar het draagvlak moet hiervoor in alle geledingen hoog zijn. Dus eerst moet worden uitgezocht: wat zijn de grenzen van dat draagvlak? Dáár ligt een kracht."

Wordt het ons ook niet veel te moeilijk gemaakt om gezond te leven?

"De druk op de samenleving om ongezond te leven is enorm groot. Neem een fenomeen als Thuisbezorgd. Het wordt steeds makkelijker om slechte voeding te bestellen. De overheid is wel degelijk in staat om effectieve ingrepen te doen met betrekking tot onze gezondheid, zoals bij Covid-19. Maar voor chronische, bestaande epidemieën zoals obesitas, diabetes, roken en alcohol, is die interventiedrang er niet. Dat is eigenlijk heel bizar."

Maar welke rol zou de overheid dan moeten spelen om dit probleem op te lossen?

"Het is net als met het klimaatprobleem. Hoe ga je dat oplossen? Enerzijds met nieuwe technologie, anderzijds met het inrichten van een systeem dat die technologie faciliteert. Ten aanzien van de klimaatproblematiek is dat bijvoorbeeld carbon taxing. Als het zo ontzettend duur wordt om CO2 uit te stoten, dan stop je er wel mee. Zo’n aanpak zou je voor leefstijl ook moeten inzetten, want het is eigenlijk de enige weg."

Met welke incentive?

"Je zou een systeem willen waarbij iedereen wint als individuen gezonder worden. Dat zie je bijvoorbeeld binnen de bedrijven die klant zijn bij Smart Health. Hun mensen worden fitter en energieker, er is minder uitval en dus meer rendement. Mensen voelen zich beter en het bedrijf draait beter, dus iedereen wint erbij. Er zijn zelfs bedrijven die enorm kunnen besparen op hun verzuimverzekering, doordat ziekteverzuim met twintig tot dertig procent daalt. Vanuit dat construct zou je eigenlijk naar de samenleving als geheel moeten kijken. Een gezondere bevolking is waardevol voor een land. Een prachtig voorbeeld van een effectieve oplossing is de technologie van Smart Health, die het leefstijlprobleem van elk individu koppelt aan de beste oplossingen in de buurt. Het Rotterdamse project VITR is daar een voorbeeld van. Dat wordt echt een prachtig digitaal ecosysteem."

Het valt of staat natuurlijk wel bij politieke wil.

"Ja, je hebt moedige politici nodig, net als bij de klimaatproblematiek. De politieke wil ontbreekt vooralsnog grotendeels, op een paar uitzonderingen na. Ik ken vooraanstaande wetenschappers die het onderwerp keer op keer aankaarten bij politici, maar toch nog steeds niks voor elkaar krijgen. Dat stemt niet heel hoopvol."

Omdat ons politieke stelsel natuurlijk ook volledig is ingericht op het bijeenhouden van het electoraat op de korte termijn.

"Precies, en daarom kom ik toch weer terug op de kiezer. Wat wil die kiezer?"

Die wil gewoon lekker een patatje mayo eten.

"Misschien een keer per week, maar echt niet elke dag. Uiteindelijk willen de meeste mensen het liefst fit en gezond zijn. Een groot deel van de oplossing ligt ook in educatie."

Is een hogere premie voor mensen die ongezond leven een idee?

“Nee, dat kan echt niet, vanuit ons solidariteitsprincipe. Maar je kunt wel zoiets doen op collectief niveau. Zo heeft Smart Health er bij een opdrachtgever voor gezorgd dat het verzuimpercentage flink omlaagging, waardoor er voor dat bedrijf een cashback kwam vanuit de verzuimverzekering, die veel hoger was dan de kosten van Smart Health voor dat bedrijf. Dat is natuurlijk een economisch model voor preventie. Als je het businessmodel kloppend kunt maken, dan wint uiteindelijk iedereen."

Kun je dat vertalen naar een hele samenleving?

"Wat binnen een bedrijf kan, kan ook op grotere schaal, bijvoorbeeld in een wijk of in een stad. Maar je moet beginnen in bedrijven. Want als bedrijven eenmaal zien dat het echt iets oplevert, dan heb je meteen al een heel groot deel van de samenleving te pakken."

En kan de gezondheidszorg nog een rol vervullen in effectievere preventie?

"De zorg is per definitie een dure oplossing. Dus laten we de preventie vooral niet tot een taak van de zorg maken. Dat is niet nodig en onwenselijk. Je hebt een massaconcept nodig. Daarom is de schaalbare technologie van Smart Health zo aantrekkelijk. Je kunt niet alles met de hand oplossen. De schaal van het probleem is te groot voor zo’n aanpak."