De kou in met de ‘ijsdokter’

Monique Tjon-A-Tsien is Huisarts integrale geneeskunde & leefstijlgeneeskunde, maar beter bekend als ‘ijsdokter’. Ze geeft trainingen aan iedereen die zich wil wagen aan de gezonde kick van koud douchen, een frisse duik en ijsbaden. Na haar terugkomst van een magische trip naar het winterwonderland in Noorwegen nam ze de tijd om ons alle ins-en-outs van kou te vertellen. 

Hoe bent u begonnen met koud water therapie?  

‘Heel grappig vind ik zelf. Bij een huisartsscholing in Vlieland zo’n tien jaar geleden zei de trainster ‘‘als ik tien huisartsen in de zee krijg dan gooi ik de discotheek open’’. U kunt u voorstellen dat ik daar écht niet meteen ja op zei. Maar ik heb het gedaan! 

Daarna had ik zoveel energie op de dansvloer. Ik dacht, dat komt vast omdat ik van dansen houd, totdat ik in contact kwam met een groep die dagelijks de zee in gaat. De tweede keer dat ik deze duik aandurfde dacht ik ‘‘wow, wat gebeurt hier’’. Ik voelde mij bruisen van de energie. Toen ik terug naar huis reed, snapte ik dat de energie op de dansvloer in Vlieland te danken was aan het koude water. En zo ben ik dit effect gaan onderzoeken.’ 

Welke effecten heeft u gevonden?  

‘Als het om kou gaat, denk ik dat de belangrijkste bewijzen grotendeels vanuit menselijke ervaringen komen. Mensen ervaren allemaal positieve effecten op hun lichaam: fysiek en mentaal. Kou boost uw fitheid en blijheid. Dat is écht de grote gemene deler.  

Zodra uw lichaam de kou raakt gaan alle systemen aan dankzij de cold-shock respons – een schrikreactie. Stel uzelf voor, u wordt achternagezeten door een tijger op de savanne of ademt een virus in, dan beschermt uw lichaam u daartegen. Hetzelfde geldt voor kou: uw lichaam wil immers niet dat u onderkoelt raakt. Uw lijf weet alleen niet of u wordt aangevallen door een tijger, een virus of lage temperaturen.  

Daarom gaan alle beschermsystemen aan: de hartslag versnelt, de bloeddruk verhoogt maar ook het immuunsysteem en bruin vet verbranding gaan aan. Zo hoor ik vaak terug dat mensen minder verkouden zijn. Bovendien stellen baanbrekende studies bruin vet verbranding in verband met het mogelijk voorkomen van hart- en vaatziekten en zien ze gunstige effecten bij diabetes type II. 

Dan het mentale stuk: de kou ingaan vereist een stap van zelfoverwinning. Bovendien komen door de cold-shock respons al uw pretstoffen los. Het is vergelijkbaar met een runners-high, maar veel sneller – binnen een minuutje. Zodra u de kou verlaat komt uw lichaam weer tot rust. Blootstelling aan kou biedt zo een reset: u schakelt uzelf aan en uit. Erg waardevol in een wereld waarin we bijna continu aan staan.’ 

Wat is het verschil tussen een koude douche of een ijsbad? 

‘Tussen de biologische effecten zit niet veel verschil. Het zit ‘m met name in de persoonlijke ervaring. Als u in koud water zwemt of in een ijsbad zit dan bent u omhuld met water, wat veel zwemmers aangenamer vinden dan douchen. 

Als u kijkt naar verschil in temperatuur treedt het effect van de kou op bij ongeveer 18 °C. In principe gaat het lichaam binnen de eerste minuut in de kou al aan en uit, maar de precieze duur hangt wel af van de temperatuur. Daarnaast is de duur afhankelijk van uzelf en uw fitheid. Al met al geldt: hoe krachtiger, hoe beter. Kort en krachtig. Dan gaat uw lichaam in een fysieke en mentale reset.’  

Welke praktische tips geeft u mee?  

‘Ademhaling. Leer rustig te worden onder de koude douche. Door de schrik trekt uw lijf samen. De truc is: inademen door de neus en wat langer uit door de mond. Schouders ontspannen, een liedje neuriën en uzelf voorstellen ‘‘ik sta niet onder de koude douche, ik sta onder een mooie tropische waterval’’.  

Is het gelukt uw ademhaling rustig te maken en uw schouders te ontspannen? Dan bent u door de cold-shock response heen, en kunt u de kou uit. Geef uzelf een schouderklopje! Ik zeg altijd ‘‘één keer is geen keer’’, onderzoek het een maand en kijk of het bij u past’’.  

Tot slot

‘Kou heeft mij zoveel gebracht, niet alleen blijdschap maar ook motivatie om gezond te eten en meer te bewegen. Maar ook de rust. Het bewustzijn van uw lichaam vergoot waardoor u sneller merkt ‘‘misschien is het tijd om even rustig aan te doen.’’, wat in deze maatschappij vaak vergeten wordt.’ 

Koud douchen challenge

Op het Smart Health platform worden diverse challenges aangeboden en elk kwartaal vindt er een grootschalige groepschallenge plaats. Om 2025 met frisse energie te starten is er de Koud douchen challenge waarin u uzelf traint in koud douchen, een frisse duik of ijsbaden, om zo een maand lang de voordelen van kou te ervaren. Onze eigen collega's, waaronder Prof. Dr. Leonard Hofstra, zijn groot fan en geven het goede voorbeeld. Springt u mee?