Gedragswetenschap om gezondheidsongelijkheid te bestrijden

Iedereen kan zijn of haar gezondheid verbeteren, ongeacht opleiding, achtergrond, inkomen of taalvaardigheid. Toch blijkt een gezonde leefstijl niet voor iedereen even makkelijk bereikbaar en bestaan in Nederland aantoonbare gezondheidsverschillen. Gedragswetenschap speelt een belangrijke rol in het begrijpen en aanpakken van deze verschillen en kan interventies bieden om gezond gedrag te bevorderen. 

Leefstijl en gezondheidsverschillen 

Diverse onderzoeken tonen aan dat mensen met een lagere sociaaleconomische status (SES) meer ongezond gedrag vertonen, een slechtere gezondheid en een lagere levensverwachting hebben dan mensen met een hogere SES. Deze gezondheidsongelijkheid wordt voor een groot deel veroorzaakt door verschillen in leefstijl.  

Gezondheid wordt sterk beïnvloed door gedrag en leefstijl, maar leefstijl wordt voor een groot deel bepaald door keuzemogelijkheden die afhankelijk zijn van sociaaleconomische factoren. In praktijk betekent dit dat mensen met een lagere SES vaak minder toegang tot gezondheidsinformatie hebben en beperkingen ervaren, zoals financiële problemen. Dit kan leiden tot stress wat ongezonde coping mechanismen kan versterken. 

Bevorderen van gezond gedrag

Gedragswetenschap kan een grote bijdrage leveren bij het analyseren van onderliggende oorzaken van ongezond gedrag en bij het ontwerpen van interventies die gedrag veranderen. Interventies die rekening houden met culturele voorkeuren, gericht op het bevorderen van gezond gedrag en het vergoten van de kennis. 

Gedragswetenschap maakt gebruik van inzichten en bewijzen uit de psychologie, cognitieve wetenschap, sociale wetenschap en economie om de relatie te begrijpen tussen menselijke eigenschappen en de maatschappelijke context. Op basis van deze inzichten kunnen interventies ontworpen worden om specifieke gedragspatronen te veranderen en gezondheidsongelijkheid te verminderen.  

Gezondheidsvoorlichting speelt een belangrijke rol in het bevorderen van gezond gedrag, maar de manier waarop de informatie wordt overgebracht bepaalt de effectiviteit ervan. Een essentiële eerste stap is een grondige analyse van bepalende factoren van bepaald gedrag, zoals motivatie, sociale normen en omgevingsfactoren. Vervolgens worden gedragstheorieën toegepast om gezond gedrag te bevorderen en ongewenst gedrag af te remmen. Zoals framing of nudging. 

Framing en nudging 

Framing is een denkraam om je boodschap te versterken. Keuzes hangen voor een groot deel af van de manier waarop problemen verwoord worden: positief of negatief. De kernboodschap kan het best geformuleerd worden op een manier die positieve emoties oproept en weerstand vermindert. Onderzoek toont aan dat mensen beter reageren op boodschappen die focussen op voordelen, dan op negatieve boodschappen met een focus op wat ze fout doen, omdat dit schaamte oproept. 

Nudging is een techniek waarbij de omgeving zo wordt ingericht dat mensen onbewust gezondere keuzes maken, zonder dat hun vrijheid wordt beperkt. Ze krijgen als het ware een ‘duwtje’ in de juiste, gezonde richting.   

Technologie en gedragsverandering 

Technologie biedt veel mogelijkheden om gedragsverandering te ondersteunen en gezondheidsongelijkheid aan te pakken omdat het interactief, aanpasbaar, schaalbaar en breed toegankelijk kan zijn. Gezondheidsapps en platforms kunnen gepersonaliseerde boodschappen sturen en stelt gebruikers in staat op maat gemaakte, informatieve en motiverende gezondheidsprogramma’s te volgen en hun voortgang bij te houden. 

Onderzoekt toont aan dat e-Health interventies positieve effecten hebben op gezondheidsgedrag zeker als gebruik gemaakt wordt van nudging en framing. Ook gamificatie, waarbij spelelementen zoals beloningen of uitdagingen worden toegepast, zijn zeer effectief. 

Uitdagingen 

Technologie biedt ook uitdagingen: niet iedereen met een lage SES heeft een smartphone of beschikt over internet of digitale vaardigheden. Ook hier kan gedragswetenschappen uitkomst bieden: door het in te zetten bij het ontwerpen van intuïtieve en gebruiksvriendelijke interfaces. Interfaces moeten eenvoudig en visueel aantrekkelijk zijn, met heldere navigatie. Het moet zo ingericht worden zodat het voor iedereen begrijpelijk is. 

In praktijk: VITR in Rotterdam 

Een goed voorbeeld van de toepassing van gedragswetenschappen en technologie, is het project VITR in samenwerking met Erasmus MC, Kenniscentrum Zorginnovatie, Hogeschool Rotterdam, wmo radar, Medical Delta Living Lab Vit for Life, Stichting Lezen en Schrijven en de gemeente Rotterdam. VITR had als doel het verbeteren van de gezondheid van Rotterdammers. In het specifiek mensen met (risico op) chronische ziekten in de leeftijdscategorie 45-67 jaar uit drie wijken. 

Het project combineerde offline begeleiding door leefstijlcoaches en buurtcoaches met de inzet van Smart Health-technologie. Bewoners werden begeleid in groepen, terwijl ze ook toegang hadden tot de e-Health toepassing om hun voortgang bij te houden. Deze gecombineerde aanpak, bekend als ‘blended care’, maakte gezondheidsbevordering laagdrempelig en schaalbaar. Deze aanpak bleek effectief: het leefstijlcijfer van de deelnemende Rotterdammers steeg van 6,9 naar 7,5 en hun hartrisico nam met bijna 10% af. Deelnemers eten meer fruit en groente, drinken meer water én bewegen meer.  

Gecombineerde aanpak 

Gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen blijven een uitdaging, maar gedragswetenschap biedt krachtige methoden om leefstijlgerelateerde gezondheidsproblemen aan te pakken. Gezondheidsongelijkheid kan verminderd worden door slimme interventies en de inzet van technologie. Initiatieven zoals VITR bewijzen dat een gecombineerde aanpak een positieve impact kan hebben op de gezondheid.